naar overzicht

Laborant met een staart

“Hij doet niets”. De hond drukt zijn neus in mijn kruis; niet mijn definitie van ‘niets’. Ik heb het niet op honden. De hond en de mens gingen 90 miljoen jaar geleden ieder huns weegs in de evolutie en ik sta nog steeds volledig achter die stap. Toch blijkt dat irritante gesnuffel steeds vaker extreem handig. Zo lijken honden in staat prostaatkanker op te sporen. Overigens door het snuffelen aan urine en niet door hun natte neus in het kruis van een patiënt te plaatsen. Politiehonden worden sinds kort ook getraind in het herkennen van MRSA infecties in Nederlandse ziekenhuizen.

In de krant The Guardian stond onlangs een prachtig artikel over het gebruik van andere snuffelaars, reuzeratten, in Afrika. Deze ratten worden al langer ingezet tegen landmijnen in Mozambique en Thailand en nu sinds enkele jaren ook tegen tuberculose. De eerste keer dat ik de rat, een gambiahamsterrat, tegenkwam in het donker schrok ik me een hoedje. Met een lengte tot 90 centimeter, als je de schilferige staart meerekent, missen de ratten iedere knuffelfactor. Toch zijn deze ‘laboranten met een staart’ enorm behulpzaam. Ze kunnen geurstoffen van de tuberkelbacil in het menselijk sputum herkennen. Op die manier wisten de ratten al meer dan 6,000 Tanzaniaanse patiënten te diagnosticeren met tuberculose, nadat deze patiënten eerst onterecht tuberculose-vrij verklaard waren door een microscopist.

De lijst met ziektes die je kunt ruiken wordt steeds langer. Zo publiceerde een Australische onderzoeksgroep afgelopen maand het geurprofiel van malariapatiënten. In gebieden zonder goede diagnostische mogelijkheden kunnen getrainde ratten en honden wellicht een prachtige rol spelen in de gezondheidszorg. Ook in Nederland kan een snelle MRSA screening door honden wellicht ooit bijdragen aan het vlot inperken van ziekenhuisinfecties. Voor de toekomst van de populaire Total Bodyscan voorzie ik een samenwerking tussen artsen en Artis waarin de vermeend patiënt (of Katja Schuurman bij de televisieversie) een wandeling maakt langs verschillende dierenpaviljoens waar snuffelende dieren stelselmatig ziektes diagnosticeren of uitsluiten.

Helaas is niet alles goud wat er blinkt. Geuren kunnen niet alleen een startpunt vormen voor diagnose, ze kunnen ook bijdragen aan ziekteverspreiding. Toxoplasmose beïnvloedt het reukvermogen van ratten waardoor die eerder ten prooi vallen aan katten, die op hun beurt besmet kunnen raken met de parasiet. Ook de malariaparasiet lijkt in staat het geurpatroon van de menselijke gastheer te beïnvloeden zodat malariamuggen extra aangetrokken worden en de malariaverspreiding toeneemt. Voor malaria mondt het misschien uit in een race tussen de goedbedoelende hond of rat en de levensgevaarlijke mug. We zullen op zoek moeten gaan naar een dierlijke bondgenoot met een scherpe neus en snelle benen.

Lees meer over de ratten van Apopo